1. Văn hóa công sở

Khái niệm văn hoá công sở ở mỗi thời đại lịch sử, mỗi chế độ chính trị, mỗi quốc gia khác nhau đều có những quan niệm khác nhau. Trên thế giới hiện nay, người ta nhắc nhiều đến văn hoá tổ chức. Văn hoá tổ chức được thể hiện dưới các hệ thống giá trị, niềm tin, sự mong đợi của các thành viên trong tổ chức, trong đó mọi hoạt động tuân theo những chuẩn mực mang tính truyền thống và những thói quen có khả năng mang bản sắc riêng mà mọi thành viên trong tổ chức tuân theo một cách tự nguyện. Văn hoá  tổ chức giúp chúng ta nhìn thấy được sự khác nhau giữa các tổ chức khác nhau. Văn hoá công sở được tìm hiểu và giải thích trên những nghĩa tương đồng với văn hoá tổ chức, có tính đến đặc thù riêng của công sở.

Từ điển tra cứu về quản lý nhà nước và quản lý địa phương của Học viện Công vụ Liên bang Nga, khái niệm văn hoá công sở (hay văn hoá cơ quan) được quan niệm là: Tập hợp các định hướng và giá trị, chuẩn mực do truyền thống hay thói quen tạo nên, đặc trưng riêng của hoạt động công vụ tại các cơ quan nhà nước, thể hiện ở mục tiêu của tổ chức, quan điểm, thái độ của con người đối với công việc, cách xử lý các xung đột….

“Văn hoá công sở” được các nhà nghiên cứu giải thích theo quan niệm rộng hẹp khác nhau:

Theo tác giả Trần Hoàng, văn hoá công sở đồng nghĩa với văn hoá giao tiếp ứng xử trong công sở: Văn hoá công sở được hiểu là những quy tắc, các chuẩn mực ứng xử của cán bộ, công chức nhà nước với nhau và với đối tượng giao tiếp là công dân, nhằm phát huy tối đa năng lực của những người tham gia giao tiếp để đạt hiệu quả cao nhất trong công việc tại công sở.

PGS,TS Vũ Thị Phụng đưa ra quan niệm: Văn hoá công sở là tổng hoà những giá trị hữu hình và vô hình, bao gồm trình độ nhận thức, phương pháp tổ chức, quản lý, môi trường- cảnh quan, phương tiện làm việc, đạo đức nghề nghiệp và phong cách giao tiếp ứng xử của cán bộ công chức nhằm xây dựng một công sở văn minh, lịch sự, hoạt động đúng pháp luật và hiệu quả cao.

PGS,TS Nguyễn Đăng Dung giới thiệu khái niệm văn hoá công sở được hiểu là: Toàn bộ những giá trị tạo nên nền nếp, hiệu quả hoạt động của cơ quan, bao gồm những giá trị văn hoá vật thể (cơ sở vật chất, môi trường làm việc ở công sở, quần áo, trang phục, phù hiệu của công chức làm việc tại công sở…) và văn hoá phi vật thể (văn hoá ứng xử, giao tiếp, văn hoá lãnh đạo, văn hoá nghe và trả lời điện thoại…).

Tại Quy chế Văn hoá công sở tại các cơ quan hành chính nhà nước do Thủ tướng Chính phủ ban hành kèm theo Quyết định số 129/2007/QĐ-TTg, thì văn hoá công sở bao gồm các yếu tố được quy định trong Quy chế, như: trang phục, giao tiếp và ứng xử của cán bộ, công chức, viên chức khi thi hành nhiệm vụ và vấn đề bài trí công sở tại các cơ quan hành chính nhà nước.

Quy chế này còn nêu những nguyên tắc và mục đích thực hiện văn hoá công sở, cụ thể:

- Về nguyên tắc: Việc thực hiện văn hoá công sở tuân thủ các nguyên tắc sau đây:

1. Phù hợp với truyền thống, bản sắc văn hoá dân tộc và điều kiện kinh tế- xã hội;
2. Phù hợp với định hướng xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức chuyên nghiệp, hiện đại;
3. Phù hợp với các quy định của pháp luật và mục đích, yêu cầu cải cách hành chính, chủ trương hiện đại hoá nền hành chính nhà nước”.

Về mục đích: Việc thực hiện văn hoá công sở nhằm các mục đích sau đây:

1. Bảo đảm tính trang nghiêm và hiệu quả hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước;
2. Xây dựng phong cách ứng xử chuẩn mực của cán bộ, công chức, viên chức trong hoạt động công vụ, hướng tới mục tiêu xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có phẩm chất đạo đức tốt, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao”.

Có thể thấy rằng, ở mỗi góc độ tiếp cận, các nhà nghiên cứu đã đưa ra những quan niệm riêng của mình về văn hóa công sở. Văn hoá công sở được nhìn nhận ở đây như một dạng của văn hoá tổ chức của các cơ quan công quyền chịu trách nhiệm thực thi nhiệm vụ tổ chức và quản lý xã hội gắn với chức năng, quyền hạn, nhiệm vụ mà Nhà nước và nhân dân giao phó.

Như vậy, văn hoá công sở là các hoạt động mang tính văn hoá của cơ quan nhà nước diễn ra theo hệ thống các giá trị và chuẩn mực nhất định nhằm liên kết và  tổ chức các cán bộ, công chức, viên chức hướng tới thực hiện những mục tiêu và nhiệm vụ nhất định theo những phương thức nhất định tạo nên bản sắc riêng phản ánh sức sống, sức sáng tạo của mỗi công sở.

2.  Yếu tố cấu thành nên văn hoá công sở

Một là, hệ thống giá trị văn hoá công sở

Giá trị là một thuật ngữ xã hội học do nhà nhân loại học Hoa Kỳ C.Kluckhohn giải thích, đã được ghi trong từ điển xã hội học xuất bản tại Đức như sau: “giá trị là những quan niệm thầm kín hay bộc lộ về các điều ao ước riêng của cá nhân hay của nhóm. Những quan niệm ấy chi phối sự lựa chọn các phương thức, phương tiện và mục tiêu của hành động”

Điều đó có nghĩa: giá trị là cái cao cả, đại diện cho những gì được coi là tốt đẹp nhất, khiến mọi người đều ao ước và mong đạt được. Nhờ có hệ thống giá trị mà con người có thể phân biệt được thiện - ác, đúng - sai, tốt - xấu. Trong hệ thống giá trị, không phải mọi thành tố đều quan trọng ngang nhau, mà có cái chính, cái phụ, cái phái sinh. Giá trị chính đóng vai trò chủ đạo, tức giá trị định hướng. Giá trị định hướng có khả năng liên kết, chi phối các giá trị khác, tạo nên động lực tinh thần cho một xã hội.

Các công sở hành chính muốn đạt được mục tiêu hoạt động cần phải xác định giá trị định hướng cho mình. Đó là lý tưởng xã hội của cộng đồng. Nó thuộc phạm trù các giá trị đạo đức, được thể hiện dưới dạng trách nhiệm đối với công việc chung, không tham ô lãng phí của công, không mưu hại đồng nghiệp để tiến thân, không ganh đua đố kị chà đạp lên người khác vì mưu cầu lợi ích của mình. Trong công sở mọi thành viên phải cùng nhau xây dựng một bầu không khí tinh thần lành mạnh, đùm bọc thương yêu lẫn nhau, trân trọng khả năng của nhau, cùng hợp tác làm việc. Giá trị định hướng còn biểu hiện như “phương châm” hoạt động của một ngành nào đó.

Hai là, chuẩn mực ứng xử của văn hoá công sở

Chuẩn mực ứng xử của văn hoá công sở là các quy tắc, cách thức cụ thể quy định rõ các thành viên trong công sở nên ứng xử như thế nào trong các tình huống cụ thể để phù hợp với các giá trị văn hoá mà công sở đã lựa chọn.

Chuẩn mực ứng xử làm nên kỷ cương của cộng đồng người, thể hiện trình độ văn minh của công sở. Công sở là nơi diễn ra thường xuyên các mối quan hệ giữa người và người trong nội bộ và ngoài công sở. Đó là các mối quan hệ hết sức đa dạng và phức tạp:

+ Quan hệ giữa cấp trên và cấp dưới (ví như quan hệ giữa lãnh đạo với nhân viên);

+ Quan hệ giữa thành viên và thành viên trong công sở- hay quan hệ đồng nghiệp trong công sở (ví như quan hệ giữa lãnh đạo với lãnh đạo, giữa nhân viên với nhân viên);

+ Quan hệ giữa tổ chức công sở với công dân (ví như quan hệ giữa cán bộ, công chức với người dân) …

Các mối quan hệ này được thể hiện qua thái độ và hành vi ứng xử, giao tiếp của cán bộ công chức với những người có liên quan đến hoạt động công quyền. Thông qua những mối quan hệ đó, cán bộ công chức nơi công sở bộc lộ bản chất của mình vì bản chất con người thường bộc lộ trong quá trình giao tiếp.

Ba là, tổ chức bộ máy và cơ chế hoạt động của công sở

Nhóm yếu tố này bảo đảm hiệu quả tối ưu cho các hoạt động thực tiễn của con người, nhằm cải thiện và không ngừng nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động nơi công sở.

Tổ chức bộ máy của công sở

Bất kỳ một cơ quan, công sở, tổ chức nào, muốn hoạt động thì đều phải xây dựng bộ máy làm việc. Việc xây dựng tổ chức bộ máy làm việc có đạt chất lượng và hiệu quả đến đâu là thể hiện thước đo trình độ văn hoá ở công sở đó. Thước đo trình độ văn hoá công sở ấy biểu hiện ở những khía cạnh như: việc xây dựng tổ chức bộ máy của công sở phải tuân theo những nguyên tắc nào? mục đích xây dựng là gì? nhiệm vụ và quyền hạn của công sở đó ra sao?

Tổ chức nhân sự trong công sở

Tổ chức nhân sự cũng là một bộ phận để đánh giá trình độ văn hoá của công sở, bởi lẽ, một công sở muốn hoạt động không chỉ có tổ chức bộ máy mà phải có những con người cụ thể làm việc trong đó. Cách thức tổ chức nhân sự ở công sở được nhận biết qua những yếu tố như: công tác tuyển dụng ra sao? cách phân chia thiết kế công việc như thế nào để xác định nhiệm vụ cụ thể và trách nhiệm của cán bộ, công chức được tuyển dụng? phân công công việc thế nào cho hợp lý?...

Xây dựng các quy định, quy chế làm việc

Quy chế là văn bản được xây  dựng nhằm quy định cụ thể các quyền và nghĩa vụ của những người giữ chức vụ phải làm, quan hệ làm việc trong công sở khi giải quyết một công việc nhất định; trách nhiệm của mỗi cán bộ, mỗi bộ phận trong công sở; cách thức phối hợp để hoạt động có hiệu quả; tiêu chuẩn để đánh giá công việc…

Thực tế cho thấy, ở những công sở quy chế được xây dựng tốt, nghĩa là có các quy định cụ thể phù hợp với thực tế, với thẩm quyền được giao, thì ở đó, mục tiêu hoạt động sẽ đạt được thuận lợi. Trái lại, ở các công sở không có quy chế hoặc quy chế xây dựng qua loa, thì ở đó, việc tổ chức điều hành công việc luôn gặp khó khăn, kém hiệu quả.

Khi đã có quy chế tốt, mỗi cán bộ, công chức trong công sở sẽ xác định rõ nội dung công việc mình phải làm, trách nhiệm và yêu cầu đối với công việc và đối với bản thân để phấn đấu thực hiện tốt. Từ đó văn hoá công sở ở cơ quan đó sẽ được nâng cao hơn.

Bốn là, cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ cho hoạt động và các hình thức ngoại hiện của văn hoá công sở

Về cơ sở vật chất kỹ thuật

Về khung cảnh làm việc, do cách bố trí nơi làm việc, môi trường và các thiết bị được sử dụng tại công sở tạo nên. Khung cảnh nơi làm việc cùng với điều kiện nghỉ ngơi, giải trí luôn ảnh hưởng đến tình trạng thể lực, tâm lý và hiệu suất lao động của cán bộ, công chức. Nếu bố trí nơi làm việc không hợp lý, các phương tiện làm việc không đầy đủ thì chắc chắn năng suất lao động sẽ bị giảm sút, cán bộ sẽ nhanh chóng mệt mỏi và chán nản với công việc, gây ra tình trạng thiếu gắn bó với công sở. Bởi vậy, khi đề cập đến văn hoá công sở thì một trong những yếu tố quan trọng cần được quan tâm là phải tạo được một khung cảnh làm vịêc thuận lợi, hợp lý.

Những yếu tố tạo nên khung cảnh làm việc thuận lợi tại các công sở có thể gồm những nội dung:

+ Có diện tích phù hợp với yêu cầu công việc và các phòng làm việc được bố trí hợp lý;

+ Có môi trường không bị ô nhiễm để đảm bảo sức khoẻ cho cán bộ, công chức;

+ Có đủ ánh sáng cho phòng làm việc;

+ Có các phương tiện làm việc đầy đủ

và phù hợp với yêu cầu công việc.

Việc bố trí và sắp xếp các bộ phận làm việc trong công sở cần khoa học bởi đây cũng là cơ sở để tạo điều kiện cho cán bộ làm việc tốt. Nếu phòng làm việc bố trí không hợp lý thì năng suất lao động trong công sở sẽ bị hạn chế. Ví dụ như: nếu các đầu mối trong cơ quan vẫn có quan hệ chặt chẽ với nhau nhưng lại bố trí ở những nơi xa nhau, đi lại không thuận tiện thì việc chuyển giao văn bản, trao đổi công việc sẽ bị cản trở và do đó sẽ gây khó khăn cho kiểm tra, chỉ đạo khi cần thiết. Hơn nữa, việc bố trí không hợp lý các phòng làm việc hay quá chật chội sẽ tạo ra những sự va chạm không tránh khỏi do sự đi   lại trong quá trình làm việc tạo nên. Môi trường làm việc do đó sẽ trở nên căng thẳng hơn.

Phương tiện làm việc luôn là một yếu tố quan trọng giúp cho mọi công việc nơi công sở được hoàn tất và giúp cho cán bộ, công chức nâng cao năng suất lao động của mình. Phương tiện làm việc đầy đủ và hợp lý không chỉ giúp cho công việc được tiến hành thuận lợi mà còn góp phần giữ gìn sức khoẻ cho cán bộ, công chức, chống lại sự mệt mỏi trong công việc hàng ngày. Do đó, yêu cầu chung là:

+ Phải thích hợp với từng loại công việc. Mọi phương tiện không phân biệt thủ công hay hiện đại, đều phải được sử dụng một cách có hiệu quả để góp phần giảm bớt các lao động nặng nhọc trong các công sở, chống các bệnh nghề nghiệp.

+ Phải góp phần tạo ra môi trường văn hoá cho công sở. Theo yêu cầu này, các phương tiện làm việc không những phải tiện lợi mà còn phải có tính thẩm mỹ, được bố trí một cách hài hoà.

+ Phải tiết kiệm. Điều này có nghĩa là không phải thiết bị nhiều thì công việc của công sở luôn luôn tốt. Cần tránh tình trạng phô trương, lãng phí, phải chú ý nâng cao năng suất sử dụng thiết bị trong từng bộ phận cũng như toàn công sở.

+ Phải không ngừng đổi mới và hiện đại hoá các thiết bị cho công sở. Các thiết bị lạc hậu cần được thay thế kịp thời.

Về các hình thức ngoại hiện của văn hoá công sở

Công sở hành chính là nơi  giao  tiếp với dân, nơi tổ chức công việc chung phục vụ dân, là hình ảnh nhìn thấy được của chính quyền và các cơ quan nhà nước trong quy trình hoạt động của mình. Các hình thức ngoại hiện của văn hoá công sở bao gồm các yếu tố biểu tượng như: quy định về Quốc kỳ, Quốc huy, Quốc hiệu; các nghi thức lễ tân; vấn đề trang phục nơi công sở.

Trang phục là biểu hiện bên ngoài của bản sắc văn hoá dân tộc, là thành tố quan trọng của văn hoá dân tộc. Trang phục biểu hiện thẩm mỹ, thuần phong mỹ tục và phong cách sống của một dân tộc. Nền văn hoá của các quốc gia, dân tộc có bản sắc riêng tạo nên tính đặc thù, độc đáo của mỗi nền văn hoá, trong đó văn hoá trang phục là yếu tố dễ nhận biết.

Trang phục nơi công sở tuy mang tính đặc thù nhưng cũng không thể tách rời tính thẩm mỹ và bản sắc văn hoá trang phục của dân tộc. Vấn đề đặt ra là cán bộ, công chức nơi công sở cần trang phục như thế nào cho lịch sự, thuận tiện và thể hiện đúng bản sắc văn hoá ở cơ quan mình. Nhìn vào bộ trang phục người ta có thể biết được anh là công an, chiến sĩ, y tá, bác sĩ hay công chức hành chính nhà nước.

Cách ăn mặc của cán bộ, công chức nơi công sở phải phù hợp với truyền thống giản dị, gọn gàng, sạch sẽ, đúng đắn của nhân dân ta. Nó thể hiện đầy đủ thái độ tôn trọng mình và tôn trọng mọi người./.

(Sưu tầm từ Tạp chí Khoa học – Trường Đại học Mở Hà Nội 71(9/2020))